Kształtowanie zdrowych pleców u dzieci. Rola wczesnego wsparcia kręgosłupa w budowaniu prawidłowej postawy.

Dziewczynka wyciągająca ramiona do góry, tytuł artykułu z prawej strony.

Obserwujemy alarmujący wzrost liczby nieprawidłowości postawy u dzieci. Stanowi to poważną trudność dla współczesnej medycyny dziecięcej oraz systemu oświaty. Eksperci coraz częściej odnotowują u najmłodszych pacjentów schorzenia kręgosłupa, które dotychczas były typowe dla osób dojrzałych. Rozmiar tej sytuacji wywołuje słuszne obawy. Jak podaje Najwyższa Izba Kontroli, poważne dysfunkcje układu ruchu mogą dotykać 10–15% dziecięcej populacji. Z kolei badania Instytutu Matki i Dziecka sugerują, że aż 90% dzieci w Polsce może cierpieć na różne defekty postawy, wliczając w to nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa, kolan czy stóp. To zjawisko wykracza poza suche dane liczbowe; przekłada się bezpośrednio na komfort życia, samopoczucie i ogólny rozwój młodych ludzi. Za każdą liczbą procentową kryją się losy dzieci, które odczuwają bóle pleców, nadmierną męczliwość albo mają kłopoty z zachowaniem prawidłowej sylwetki. Z tego powodu bardzo ważne staje się wczesne wspomaganie właściwego kształtowania się kręgosłupa oraz wpajanie zdrowych wzorców ruchowych. Powinniśmy postrzegać profilaktykę nie jako przymus, ale jako przejaw dbałości o codzienne, dobre samopoczucie dziecka. Powstaje pytanie, jak w praktyce realizować prewencję wad postawy od wczesnego dzieciństwa i jakie działania podjąć, aby umożliwić dzieciom zdrowy, prosty wzrost?

Kształtowanie się i wzrost kręgosłupa u dzieci

Tuż po urodzeniu kręgosłup dziecka rozpoczyna okres głębokich przemian. Jest to wieloletnia ewolucja, niezwykle czuła na wpływy zewnętrzne. U nowo narodzonego dziecka kręgosłup ma postać pojedynczego łuku wygiętego ku tyłowi – to tak zwana kifoza pierwotna, która swoim profilem przypomina literę C. Naturalne wygięcia (krzywizny) pojawiają się dopiero w kolejnych fazach rozwoju, równolegle do postępów w motoryce. Jako pierwsza wykształca się lordoza szyjna; obserwujemy ją, gdy niemowlę leżące na brzuchu zaczyna podnosić głowę. Następna w kolejności jest lordoza lędźwiowa, która formuje się, kiedy maluch uczy się siadać, wstawać i chodzić. Jednocześnie dojrzewają mięśnie. Przejmują one funkcję stabilizacji rosnącej osi szkieletu i pomagają zachować nową, wyprostowaną postawę.

Szkielet małego człowieka w przeważającej części tworzy elastyczna tkanka chrzęstna, która wraz z upływem lat podlega powolnemu kostnieniu. Ta wrodzona giętkość oznacza, że dziecięce plecy wymagają specjalnego traktowania – łatwiej ulegają deformacjom pod wpływem niepoprawnych obciążeń, wymuszonych pozycji czy braku odpowiedniej aktywności. Świadomość przebiegu tej ewolucji kręgosłupa umożliwia skuteczniejsze wspomaganie jego maturacji. Pozwala także organizować otoczenie sprzyjające kształtowaniu mocnego, elastycznego i zdrowego systemu ruchu od pierwszych miesięcy życia.

Główne czynniki prowadzące do nieprawidłowej postawy

Problem wad postawy u dzieci narasta, ponieważ nakładają się na siebie liczne uwarunkowania cywilizacyjne, środowiskowe oraz behawioralne.Dzisiejszy tryb życia najmłodszych coraz mocniej odbiega od wrodzonej potrzeby aktywności. Ich młody, wciąż kształtujący się organizm wyjątkowo intensywnie reaguje na zachwianie proporcji między ruchem a bezczynnością.

Dominacja bezruchu

Głównym powodem jest wszechobecny bezruch oraz radykalne zmniejszenie spontanicznej aktywności ruchowej. Najmłodsi trwają godzinami w pozycji siedzącej – w ławce szkolnej, przy biurku, podczas posiłków lub gdy używają urządzeń elektronicznych. Niewystarczająca dawka ruchu powoduje osłabienie mięśni posturalnych. To one są odpowiedzialne za utrzymanie właściwej sylwetki i stabilizowanie kręgosłupa.

Smartfony i tablety a nawyk pochylania głowy

Nagminne korzystanie ze smartfonów oraz tabletów wymusza specyficzne pochylenie głowy ku przodowi, mocno obciążając odcinek szyjny. Ta z pozoru niewinna pozycja, utrzymywana przez wiele godzin dziennie, skutkuje przeciążeniem mięśni w rejonie karku i barków. Sprzyja także utrwalaniu się tak zwanych okrągłych pleców (nadmiernej kifozy piersiowej).

Błędy ergonomiczne w otoczeniu

Ergonomia codziennego otoczenia także silnie rzutuje na postawę dziecka. Biurko lub krzesło o nieodpowiednich wymiarach – przykładowo zbyt wysokie lub za niskie – albo pozbawione właściwego podparcia, skłaniają dziecko do przyjmowania nienaturalnej pozycji. Taka sylwetka, regularnie powtarzana, z czasem utrwala się w jego schematach ruchowych.

Wpływy dotyczące całego organizmu

Na rozwój wad postawy wpływają również uwarunkowania biologiczne. Należą do nich deficyty witaminy D, ale też otyłość, która nadmiernie obciąża system kostno-stawowy. Znaczenie ma także ogólna słabość mięśni posturalnych, których rolą jest stabilizacja sylwetki.

Znaczenie snu dla odnowy organizmu

Jakość nocnego odpoczynku także odgrywa istotną rolę. Zbyt miękka powierzchnia do spania sprawia, że ciało się w niej zagłębia. Utrudnia to zachowanie stabilnej pozycji i nie sprzyja zdrowemu snowi. Natomiast podłoże nadmiernie twarde potrafi wywołać napięcie mięśni oraz ucisk we wrażliwych rejonach. Materac powinien być odpowiednio dobrany do wieku, masy ciała oraz poziomu aktywności. Szersze omówienie kryteriów wyboru materaca adekwatnie do fazy wzrostu, czytelnik znajdzie w artykule: Materac dla dziecka: od niemowlaka do nastolatka – co wybrać na każdy etap?

Jak dbać o prawidłowy rozwój kręgosłupa u najmłodszych?

Prewencja dotycząca zdrowego kręgosłupa startuje zaraz po narodzinach i musi obejmować wszystkie fazy wzrastania dziecka. Działania podjęte we wczesnym okresie życia mają wielką wagę. Wynika to z faktu, że aparat kostno-mięśniowy małego człowieka odznacza się znaczną plastycznością. Ta cecha sprawia, że jest on wrażliwy na bodźce wspierające, ale równie mocno reaguje na szkodliwe obciążenia. Świadomość, które nawyki oraz jakie warunki otoczenia wspierają właściwe formowanie się fizjologicznych wygięć kręgosłupa, jest warunkiem skutecznego zapobiegania defektom postawy.

W pierwszych latach życia

Początkowe miesiące życia charakteryzują się bardzo szybkim rozwojem aparatu ruchu. Maluch stopniowo zdobywa kontrolę nad swoim ciałem, a zadaniem opiekunów jest asystowanie w tym procesie – z wyczuciem i bez ponaglania. Jednym z powszechnych potknięć jest przedwczesne umieszczanie dziecka w pozycji siedzącej lub pionowej, zanim jego gorset mięśniowy jest na to przygotowany. Zazwyczaj motywacją są dobre intencje – pragnienie „wsparcia” dziecka w szybszym osiąganiu postępów. Niemniej takie postępowanie może przeciążać niedojrzały kręgosłup oraz zakłócać prawidłowe formowanie się jego wygięć. W ewolucji motorycznej ogromnie liczy się sekwencja zdarzeń: zanim dziecko przyjmie pozycję siedzącą lub stojącą, musi rozwinąć siłę mięśni, które podtrzymają jego ciało w nowym ułożeniu.

Zamiast próbować przyspieszyć ten proces, należy zapewnić dziecku przestrzeń do nieskrępowanej aktywności. Pozycja na brzuchu jest świetnym treningiem dla niemowląt – wzmacnia ona muskulaturę karku, obręczy barkowej i grzbietu, co przygotowuje organizm do unoszenia głowy, czołgania się i czworakowania. Samo czworakowanie również ma wielką wagę. Nie jest to wyłącznie metoda poruszania się; stanowi istotną fazę w kształtowaniu koordynacji, zmysłu równowagi i percepcji własnego ciała. Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie każde dziecko czworakuje. Niektóre maluchy przechodzą od czołgania się bezpośrednio do chodu. Jeżeli ewolucja motoryczna postępuje w sposób zrównoważony, nie ma powodów do obaw. Dziecko powinno dysponować bezpieczną, płaską i relatywnie twardą powierzchnią, choćby matą na podłodze, po której może się bez przeszkód przemieszczać. Należy unikać długotrwałego przetrzymywania w bujaczkach, leżaczkach albo krzesełkach. Takie akcesoria krępują ruchy i uniemożliwiają dziecku naturalne badanie otoczenia. Właśnie wolność i czas na poznawanie swoich możliwości najlepiej sprzyjają kształtowaniu mocnego, zdrowego kręgosłupa.

Na etapie przedszkolnym

Okres przedszkolny to faza dalszego formowania się postawy. Ciało dziecka intensywnie wzrasta, a systemy mięśniowy i kostny integrują swoje działanie. Najkorzystniejszym rodzajem aktywności pozostaje nieskrępowana zabawa ruchowa. Dzięki niej dziecko naturalnie wzmacnia te mięśnie, które odpowiadają za zachowanie poprawnej sylwetki. Liczy się każda aktywność: bieganie, wspinaczka, czołganie, zmagania z torami przeszkód, ćwiczenie równowagi czy rzuty do celu. Wszystkie te działania wspierają stabilność i koordynację. To także odpowiednia chwila na pracę nad świadomością własnego ciała oraz instruktaż dotyczący właściwej postawy, podany w przystępny i zrozumiały sposób. Zamiast abstrakcyjnego polecenia „Nie garb się!”, skuteczniej działa obrazowa zachęta, na przykład: „Wyciągnij szyję wysoko jak żyrafa” lub „Rośnij prosto do góry jak drzewo”. Tego typu komunikaty kształtują pożądane przyzwyczajenia w atmosferze zabawy, eliminując poczucie przymusu.

W tych latach przedszkolaki poświęcają również coraz więcej uwagi czynnościom statycznym: rysują, modelują z plasteliny, jedzą posiłki. Z tego powodu należy zapewnić im właściwe warunki, które pomogą zachować poprawną sylwetkę. Mebelki – stolik i krzesło – muszą być dostosowane do wzrostu użytkownika. Stopy dziecka powinny spoczywać płasko na podłożu, kolana pozostawać zgięte pod kątem 90 stopni. Blat musi znajdować się na poziomie, który pozwala swobodnie oprzeć przedramiona; dziecko nie powinno przy tym unosić barków ani pochylać się do przodu. Istotne jest także, aby dziecko nie trwało w jednej pozycji przez dłuższy czas. Nawet optymalnie dopasowane siedzisko nie zastąpi pauz na aktywność. Pozwalają one mięśniom na odpoczynek i chronią przed przeciążeniami.

Jak ważny jest ruch?

Systematyczna aktywność fizyczna stanowi najłatwiejszą, a równocześnie najbardziej efektywną metodę profilaktyki defektów postawy i wspierania kondycji kręgosłupa. Uprawianie sportu wzmacnia mięśnie tułowia, a to przekłada się na stabilizację sylwetki i mniejsze obciążenie układu kostnego. Różne rodzaje ruchu oddziałują inaczej, jednakże jakakolwiek aktywność – nawet minimalna – jest korzystniejsza od bezczynności. Pływanie uważa się za jedną z aktywności najbardziej sprzyjających zdrowiu pleców. Środowisko wodne redukuje obciążenie stawów i kręgosłupa, jednocześnie symetrycznie aktywizując mięśnie grzbietu, brzucha oraz obręczy barkowej. Korzystne są również nieskomplikowane ćwiczenia ogólnorozwojowe. Jeśli u dzieci pojawiają się pierwsze defekty postawy, wskazane są zajęcia korekcyjne. Trening ten zwiększa elastyczność, poprawia koordynację i wzmacnia mięśnie głębokie.

Pozytywny wpływ wywiera taniec, kształtujący percepcję ciała i poczucie rytmu. Podobnie działa joga dla najmłodszych – instruuje ona, jak kontrolować ruch, utrzymywać równowagę i poprawnie oddychać. Zdrowy rozwój wymaga zróżnicowanych bodźców oraz zachowania równowagi między wysiłkiem a regeneracją. Jeżeli dziecko nie bierze udziału w zorganizowanych treningach, aktywność fizyczna może stać się elementem powszedniej zabawy. W warunkach domowych można razem trenować proste ćwiczenia wspierające mięśnie posturalne; przykłady to „koci grzbiet”, „kołyska” albo „superman” – polegający na leżeniu na brzuchu i naprzemiennym podnoszeniu ręki i nogi. Takie działania wzmacniają organizm, dają radość ze wspólnej aktywności i przyczyniają się do utrwalenia zdrowych przyzwyczajeń.

Budowanie trwałych, pozytywnych nawyków od małego

Kiedy myślimy o zdrowych plecach dziecka, prewencja jest znacznie prostsza niż późniejsza korekta następstw zaniedbań. Zapobieganie rozpoczyna się od powszednich detali – od momentu, w którym umożliwiamy dziecku ruch, pilnujemy poprawnej sylwetki i pozwalamy na regenerację zgodną z naturalnymi potrzebami organizmu. Takie nieskomplikowane, lecz systematycznie powtarzane czynności kształtują przyzwyczajenia, które utrwalają się na długi czas.

W tym procesie wielką rolę odgrywa wzorzec płynący od dorosłych. Dziecko przyswaja wiedzę przede wszystkim przez naśladownictwo – widzi, w jaki sposób my siadamy, regenerujemy siły, jak gospodarujemy czasem na aktywność fizyczną. Gdy dostrzega, że ruch oraz dbałość o organizm stanowią element powszedniego życia, samo zaczyna je postrzegać jako naturalny porządek rzeczy. Takie podejście zapewnia dziecku najlepsze warunki początkowe na przyszłe lata – życie w zdrowiu, sprawności i bez dolegliwości bólowych.

Źródła: