Kącik logopedyczny

Terapia logopedyczna

Klikając na link znajdziecie Państwo zabawy i ćwiczenia logopedyczne. Zapraszam dzieci do ćwiczeń poszczególnych głosek:

(opracowanie: Agnieszka Frydrych)

Kącik logopedyczny rodzica

Mutyzm

Mutyzm jest objawem zaburzenia definiowanego jako brak lub ograniczenie mówienia, braku spontanicznych wypowiedzi, przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma. Nazwa pochodzi od słowa mutus – milczący, niemy.

Mutyzm najczęściej pojawia się w schizofrenii, w histerii, po silnych wstrząsach uczuciowych, bywa, że dotyka również osób nadwrażliwych i nieśmiałych. Może występować bez stwierdzonych zaburzeń w budowie i funkcji narządów mowy utrudniających dziecku poprawne mówienie i gdy nie ma ono zaburzeń artykulacyjnych.

W terminologii lekarskiej wyróżnia się mutyzm organiczny i funkcjonalny. Mutyzm organiczny występuje w przypadku, gdy następuje organiczne uszkodzenie obwodowych narządów mowy; pojawiają się dysfunkcje i nieprawidłowości w budowie: krtani, jamy ustnej, podniebienia, języka, szczęk bądź uszkodzenie mózgu: apraksja, kineza, hiperkineza, afazja ruchowa.

Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało. Mutyzm funkcjonalny może przybierać postać selektywną, selektywno-sytuacyjną lub całkowitą. Dziecko, u którego stwierdzono mutyzm całkowity nie mówi wcale, w żadnej sytuacji. Czasami wydaje nieartykułowane dźwięki, używa krzyku lub bezgłośnego szeptu, zastępując w ten sposób wypowiedź językową. Powyższy rodzaj mutyzmu różni się od mutyzmu selektywnego głównie tym, że dziecko może odpowiadać niewerbalnie (kiwanie głową zamiast odpowiedzi „tak”). Podobnie jak w przypadku mutyzmu selektywnego nie obserwuje się u niego zaburzeń w budowie i funkcji narządów mowy, ani trudności motorycznych. U dzieci starszych zachowana jest możliwość pisemnego porozumiewania się. Mutyzm całkowity najczęściej jest reakcją dziecka na sytuacje trudne, z elementem szoku lub zagrożenia, jednak nie zawsze potrafimy ustalić przyczynę zaburzeń zachowania małego pacjenta.

Mutyzm selektywny, inaczej wybiórczy, to niemożność mówienia, pomimo braku uszkodzenia narządu mowy i zachowanej zdolności do mówienia. Jest to rodzaj fobii społecznej. Dotyka on ogółem około 0,2% dzieci. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i w określonych okolicznościach, na przykład rozmawia swobodnie z rodzicami, rodzeństwem, dziadkami w domu, natomiast odmawia komunikowania się z nauczycielami i rówieśnikami w przedszkolu. Taki mutyzm pojawia się zwykle pomiędzy 3 a 5 rokiem życia i wynika z zaburzeń emocjonalnych.

Mutyzm sytuacyjny pojawia się u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy trudnych i ma charakter przejściowy. Objawy pojawiają się w momencie zetknięcia się z nieznaną sytuacją i ustępują, gdy dziecko przyzwyczai się do niej. Często dotyczy to początków życia przedszkolnego lub edukacji szkolnej i trwa od kilku dni do kilku tygodni. Mutyzm selektywny - sytuacyjny przejawia się najczęściej tym, że dziecko nie odzywa w czasie lekcji i w klasie, natomiast poza lekcjami rozmawia, ale tylko z częścią kolegów i niektórymi nauczycielami. Czasami komunikuje się z nauczycielem, kiedy nie słyszą go koledzy. Rodziców niepokoi fakt, że w nowej sytuacji, w obecności obcych osób, dziecko przestaje rozmawiać nawet z najbliższymi, do których zawsze odzywało się normalnie. Bardzo często dziecko utrzymuje też dystans fizyczny wobec obcych osób, nieznanych przedmiotów, nowych miejsc. Dzieci z mutyzmem często czują się osamotnione, ponieważ ze względu na swoje zaburzenie nie mogą nawiązać kontaktu z rówieśnikami. Zdarza się również, że nauczyciele nieświadomi przyczyny ich milczenia, traktują je z niechęcią i próbują wymusić reakcję werbalną.

Prawdziwe przyczyny braku mówienia mają podłoże psychologiczne, a ściślej ujmując wynikają z rzeczywiście odczuwanego lęku oraz innych trudnych uczuć i dlatego mutyzm należy rozpatrywać w kategoriach zaburzenia lękowego oraz fobii przed mówieniem. Rozpoznanie musi być poprzedzone dokładną diagnozą stanu psychicznego i somatycznego dziecka. Konieczne jest wykluczenie zaburzeń słuchu oraz neurologicznych przyczyn zaburzeń mowy. Milczenie w przypadku dziecka z mutyzmem selektywnym nie jest spowodowane przez opóźnienie umysłowe czy uszkodzenie ośrodków mowy, zaburzenia komunikacji (np. jąkanie), całościowe zaburzenia rozwoju (np. autyzm), zaburzenia psychotyczne (np. schizofrenia). Jedynie około 20-30% dzieci
z mutyzmem selektywnym ma zaburzenia mowy, nie jest to jednak przyczyna zaburzenia, tylko cecha towarzysząca. Dziecko z mutyzmem selektywnym funkcjonuje więc zazwyczaj w normie rozwojowej i intelektualnej. Rozpoznanie wymaga, by brak mówienia był utrwalony w czasie (miesiąc i dłużej), sytuacje zaś, w których dziecko mówi lub nie, występowały w sposób konsekwentny i przewidywalny.

Brak mówienia nie wynika również z krnąbrności, zuchwalstwa czy manipulowania albo „wstydzenia się”, bowiem mutyzm wybiórczy nie jest tożsamy z nieśmiałością. W pewnych sytuacjach społecznych dziecko wręcz chętnie angażuje się w różne zabawy, nawet je inicjuje, w wybranym przez siebie otoczeniu, najczęściej domu rodzinnym, bywa gadatliwe i hałaśliwe, roześmiane i radosne. Mimo to nie może wydobyć z siebie głosu lub tylko szepcze. Z tego powodu niechętnie uczestniczy w różnych zajęciach grupowych, zwłaszcza gdy wiąże się to ze spotkaniem zupełnie nowych osób.

Taka postawa uniemożliwia dziecku rozwijanie kompetencji społecznych; staje się ono samotne nawet gdy nie ma natury samotnika i wykazuje normalną, ludzką potrzebę posiadania przyjaciół. Dzieci te mogą wydawać się pozbawione emocji, często stoją nieruchomo, unikając kontaktu wzrokowego. Ponieważ mówienie wiąże się z wielkim stresem, dziecko broni się przed nim, komunikując się za pomocą gestykulacji i mimiki. Jednak u niektórych dzieci komunikacja niewerbalna jest także zredukowana, w dodatku dziecko unika kontaktu wzrokowego z rozmówcą, opuszcza głowę, mimika twarzy jest nieczytelna.

Milczenie absolutnie nie jest zależne od jego nastroju czy samopoczucia. Dziecko starsze rozmawia z wybranym przez siebie rówieśnikiem, ale nadal może mieć blokadę przed zabraniem głosu w grupie, recytowaniem, czytaniem, śpiewaniem w obecności większej ilości osób. Dzieje się tak z powodu lęku, który nadal jest obecny, chociaż występuje w innej postaci niż we wczesnym dzieciństwie. Zdarza się, że dzieci z mutyzmem wybiórczym, które intelektualnie funkcjonują w normie rozwojowej, są kierowane na niewłaściwe dla nich zajęcia w klasach specjalnych!

Bardzo ważna jest wczesna diagnoza, ponieważ w początkowym stadium terapia mutyzmu wybiórczego przebiega dużo łatwiej i szybciej. Nieleczony lub nieprawidłowo zdiagnozowany mutyzm utrwala się, a milczenie staje się uwarunkowanym odruchem, który pogłębia się i jest coraz trudniejszy do wyleczenia.

źródło informacji

Dwujęzyczność, a rozwój mowy dziecka

W obliczu zmian politycznych i ekonomicznych zachodzących na całym świecie znajomość więcej niż jednego języka jest niemalże koniecznością dobrego funkcjonowania w życiu zawodowym. Unia Europejska stworzyła swoim obywatelom możliwość przemieszczania się, osiedlania oraz podejmowania pracy w dowolnym kraju członkowskim. Jednak wiąże się z tym wiele problemów: językowych, ekonomicznych czy socjologicznych. Coraz częściej polskie dzieci wychowują się w środowiskach dwujęzycznych. Czasem jest to wymuszone sytuacja życiową ale bywa tez eksperymentem prowokowanym przez rodziców, kiedy jedno albo dwoje z nich postanawia zwracać się do dziecka w języku obcym. Istnieje wiele opinii świadczących o niepożądanych skutkach wychowania bilingwalnego, jak i tym, że wczesny kontakt z drugim językiem jest dla rozwoju dziecka bardzo korzystny.

Zjawisko dwujęzyczności można rozpatrywać w aspekcie lingwistycznym, społecznym, kulturowym, psychologicznym czy pedagogicznym. Stąd bilingwilizm ma wiele definicji – zależnie od dziedziny, która zajmuje się osoba definiująca. Najprościej ujmując osoba dwujęzyczna to ktoś, kto w sposób naturalny przyswoił dwa języki i potrafi używać ich na podobnym poziomie wróżnych sytuacjach komunikacyjnych.

Współcześni badacze na ogół są zgodni co do tego, ze rozwój dzieci jedno –i dwujęzycznych przebiega tymi samy mymi etapami i w podobnym czasie. Dzieci potrafią oddzielać obydwa języki i używać ich zamiennie w zależności od partnera komunikacji. Taką umiejętność według Wróblewskiej – Pawlak stwierdza się już u trzy letnich dzieci.

Wychowanie dwujęzyczne nie zawsze przebiega bez problemów. Zwykle wymaga przemyślanych i konsekwentnie stosowanych strategii. Na jakość rozwoju drugiego języka wpływają także indywidualne cechy dziecka, takie jak np.: zdolności, temperament, osobowość. Istotna jest też hipoteza okresu krytycznego, zakładająca łatwiejszą i skuteczniejszą akwizycje drugiego języka przed okresem dorastania. Ma to związek z takimi cechami mowy jak: artykulacja, akcent czy intonacja, specyficznych dla nabywanego języka. W późniejszym okresie życia znacznie trudniej opanować fonologię i wymowę drugiego języka. Z drugiej strony jeden z badaczy zwraca uwagę na problem wymowy drugiego języka na pierwszy, szczególnie w przypadku dużych różnic w artykułowaniu głosek. Stąd tez sugestie logopedów, aby naukę drugiego języka rozpoczynać dopiero po utrwaleniu pierwszego systemu językowego, dopiero po trzecim roku życia albo dopiero w czasie edukacji szkolnej. Dzieci w czwartym roku życia maja już rozwinięty system pojęć, pojemna pamięć i znajomość języka ojczystego.

W wychowaniu dwujęzycznym, tak jak w jednojęzycznym, najważniejsze jest dobro dziecka i skupienie obojga rodziców na jego potrzebach. Natomiast harmonijnemu nabywaniu przez dziecko dwóch języków sprzyja pozytywne wartościowanie obu języków i kultur przez jego najbliższe otoczenie.

Normy rozwojowe w zakresie realizacji poszczególnych głosek polskich

Dla praktyki logopedycznej istotne jest ustalenie kiedy brak danej głoski, jej zamianę można uznać za podstawę do zakwalifikowania dziecka na terapię logopedyczną.

Wśród autorów nie ma jednomyślności co do momentu pojawiania i utrwalania się poszczególnych głosek. Wynika to zapewne z faktu, ze istnieją różnice indywidualne wśród dzieci.

Biorąc pod uwagę ustalenia badaczy można zaproponować dla poszczególnych grup wiekowych następujące zasady dotyczące poprawności artykulacyjnej:

Niemowlę - pojawiają się różne dźwięki samogłoskowe głównie (a, e), w fazie gaworzenia i później mogą pojawiać się głoski: m, b, t d.
Dziecko roczne i dwuletnie – wymawiane są już wszystkie samogłoski ustne , mogą się jeszcze zdarzyć w ich obrębie substytucje, które nie powinny niepokoić, Wśród spółgłosek zwykle prawidłowo artykułowane są: p, b, t, d, k, g, m, n, ń.
Trzylatek - wśród samogłosek ustnych w dalszym ciągu mogą zdarzać się substytucje, szczególnie e i o mogą być zastępowane przez a. Spółgłoski prawidłowo realizowane to: l, u, ś, ź, ć, dź, f, w, ch.
Czterolatek – realizowane są wszystkie samogłoski ustne, trudności z samogłoskami ustnymi mogą pojawiać się do wieku szkolnego. Ze spół głosek powinny być prawidłowo realizowane także: s, z, c dz.
Pięciolatek – prawidłowo artykułowany jest także szereg szumiący : sz, rz, cz , dż.
Sześciolatek – pod koniec tego okresu lub na początku 7 roku życia również głoska r powinna być realizowana prawidłowo.

Deformacje

O ile elizje (opuszczanie głosek) czy określone substytucje w pewnym wieku mogą być normą, o tyle wszelkie deformacje głosek zawsze należy traktować jako patologię. Jeżeli dziecko trzyletnie zamiast szeregu syczącego realizuje szereg ciszący i nie ma żadnych widocznych zmian anatomicznych, to mamy wszelkie podstawy przypuszczać, że z chwila ukończenia czterech lat będzie ono prawidłowo wybrzmiewało głoski s, z, c, dz.

Jeżeli ten sam trzylatek realizuje szereg syczący na przykład w postaci międzyzębowej, to – wraz ze zwiększeniem się zasobu słownictwa wada ta może się utrwalać.

Do najczęściej występujących zniekształceń głosek polskich wchodzą:

Sygmatyzm- jest to nieprawidłowa wymowa głosek :s, z, c, dz, ś, ź, dź, sz, rz, cz, dż. Najczęściej spotyka się: sygmatyzm międzyzębowy, przyzębowy, boczny.
Rotacyzm – to nieprawidłowa wymowa głoski r; najpowszechniejsze zniekształcenia to: rotacyzm wargowy, międzyzębowy, boczny, gardłowy.
Wymowa bezdźwięczna – najczęściej występuje w postaci paralalii – gdy głoski dźwięczne są zastępowane ich bezdźwięcznymi odpowiednikami np. b - p, d – t, g – k.

Przyczyny zaburzeń artykulacyjnych

Przyczyny zaburzeń artykulacyjnych u dzieci możemy podzielić na zewnątrzpochodne oraz wewnątrzpochodne

Do tych pierwszych zaliczyć można przede wszystkim:

Nieprawidłowe wzorce środowiskowe.
Zmiany struktury rodziny ( np. pojawienie się młodszego rodzeństwa).
Świadome bądź nieświadome zachowania członków rodziny, które podtrzymują u dziecka artykulację z wcześniejszych okresów rozwojowych.

Czynniki wewnątrzpochodne, które zwykle powodują zaburzenia artykulacyjne, to:

Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego (czyli np. wady zgryzu, anomalie zębowe, nieprawidłowa budowa języka, przerost trzeciego migdałka, rozszczepy.
Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy ( niska sprawność języka i warg, trudności w pracy wiązadeł głosowych).

Analizując przyczyny zaburzeń artykulacyjnych , należy zwrócić szczególną uwagę na brak pionizacji języka. Do najczęstszych przyczyn możemy zaliczyć:

Oddychanie przez usta.
Zbyt długie używanie smoczka.
Zbyt długie karmienie butelką.
Nawracające stany kataralne.

Czytajmy naszym dzieciom!

Ważnym czynnikiem stymulującym rozwój mowy jest głośne czytanie. Czytanie pozwala dziecku poznawać poprawną mowę, z odpowiednim akcentem, rytmem. W późniejszym wieku rozwija słownictwo dziecka oraz uczy prawidłowej budowy zdań i pytań. Bardzo ważny jest sposób czytania dzieciom. Nie wolno nam popadać w monotonię. Nie można czytać książki, nie skupiając się na jej treści. Ważna jest empatia i zaangażowanie czytającego.

Należy zwrócić uwagę na wybór książek. Książka musi być estetyczna, bez błędów merytorycznych i językowych. Warto jest posiadać takie pozycje, w których na przykład dziecko czytałoby razem z dorosłym, poprzez nazywanie obrazków umieszczonych w tekście. Dobrze jest, gdy w treści znajdują się wyrazy dźwiękonaśladowcze, które dziecko może powtarzać (np.: kap, kap…, miau, miau…., ko, ko…).

Książki są dla najmłodszych źródłem nowych doświadczeń językowych – ubogacają tak bierny (rozumienie) jak i czynny (mowa) słownik dziecka, poszerzając wiedzę o świecie. Czytanie pomaga także w przezwyciężaniu dysleksji.
Głośne czytanie kilkulatkowi:

rozbudza w nim ciekawość świata,
pozwala wraz z bohaterami opowiadań przeżywać niezwykłe przygody, rozwijając wrażliwą wyobraźnię dziecka,
uczy myślenia i poprawia koncentrację uwagi,
jako forma wspólnego spędzania czasu pogłębia więzi łączące rodziców i dzieci, oraz zapewnia emocjonalny rozwój dziecka,
wzmacnia poczucie własnej wartości dziecka, pomaga zrozumieć siebie i innych,
uczy wartości moralnych, pomaga rodzicom w osiąganiu sukcesów wychowawczych,
kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie,
a także zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputera, będąc źródłem atrakcyjnego sposobu na spędzenie czasu.

Czytanie razem z dzieckiem ma jeszcze tę wielką zaletę, że uczymy kilkulatka, że książki są źródłem wiedzy, że warto po nie sięgać – jednym słowem: kształtujemy u dzieci pozytywny nawyk czytelniczy.

Ćwiczenia stymulujące rozwój mowy– Wesoła gimnastyka buzi i języka

Ćwiczenia języka, warg i podniebienia przygotowują dziecko do prawidłowego mówienia. Gimnastyka aparatu mowy jest istotnym krokiem w celu osiągnięcia tej ważnej sprawności. Można ją prowadzić w formie zabawy.

Na początek polecamy ćwiczenia, które można wykonywać z dzieckiem na co dzień.

Naturalna gimnastyka narządów mownych dziecka:

kiedy dziecko ziewa nie gań go (to przecież naturalne zachowanie), lepiej poproś, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta – nadaj temat takiej zabawie (senny lew);
gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczony lód – pozwólmy dziecku wylizać go językiem. To ćwiczenie, choć jest mało eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka;
jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze;
po śniadaniu lub kolacji posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym i poproś, aby zlizało je dokładnie – nadaj tej zabawie temat, np. zaproponuj zabawę w misia Puchatka, który odbiera nagrodę za swoje zwycięstwo;
przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku zliczanie zębów czubkiem języka lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno;
korzystając z okazji wspólnego z dzieckiem rysowania, sprawdź czy dziecko potrafi narysować kółko (językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust);
żucie pokarmów to też ćwiczenie aparatu artykulacyjnego.

Jak możemy wspierać rozwój mowy dziecka?

Pierwszym ćwiczeniem, które w sposób naturalny usprawnia język, wargi, podniebienie i żuchwę jest karmienie piersią.

Picie z kubka, jedzenie łyżeczką oraz samodzielne żucie i gryzienie pokarmów dalej doskonalą te funkcje. Czynności te, przyczyniają się także do wykształcenia prawidłowego zgryzu i nawyku połykania. Ważne jest wczesne zrezygnowanie z butelek i smoczków.

Bardzo ważne podczas mówienia jest oddychanie przez nos, a nie przez usta, dlatego należy często oczyszczać nos z wydzieliny. Jeśli infekcje z katarem pojawiają się często, warto znaleźć ich przyczynę konsultując się z lekarzem laryngologiem lub alergologiem.

Ważnym czynnikiem stymulującym rozwój mowy jest głośne czytanie. Czytanie pozwala poznawać dziecku poprawna mowę, z odpowiednim akcentem, rytmem. Bardzo ważny jest sposób czytania dzieciom, nie wolno nam popadać w monotonię. Nie można czytać książki nie skupiając się na jej treści. Ważna jest empatia i zaangażowanie czytającego.

Zatem rozwijajmy wrażliwość słuchową u dzieci poprzez śpiewanie piosenek, słuchanie spokojnej muzyki, zabawy z dźwiękami. Pamiętajmy, że rozmowa, słuchanie bajek i wierszyków uczy dziecko doskonalenia umiejętności budowania zdań, wzbogacania słownictwa. Rozmowa jest najważniejsza ponieważ buduje więź emocjonalną miedzy rodzicami a dzieckiem.

Sygnały wskazujące na konieczność konsultacji logopedycznej:

Maluszek ma problemy ze ssaniem, połykaniem, gryzieniem, piciem.
Występują trudności z oddychaniem, np. dziecko oddycha przez buzię, usta cały czas są otwarte.
Trudności w komunikowaniu swoich potrzeb, np. brak krzyku, zróżnicowanego płaczu sygnalizującego potrzeby u 2 - 3 miesięcznego dziecka.
Gdy 4 - 5 miesięczny maluszek nie reaguje na mimikę, głos rodzica.
Brak gaworzenia u 6 - 7 miesięcznego dziecka.
Roczne dziecko nie rozumie naszych komunikatów, nie wypowiada słów.
Dwulatek nie wypowiada prostych zdań.
Trzylatek nie wypowiada złożonych zdań.
Wypowiedzi dziecka są niezrozumiałe dla innych.

Należy pamiętać, że warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek, jest sprawne działanie narządów mowy. Przyczyną wadliwej artykulacji jest obniżona sprawność ruchowa aparatu artykulacyjnego, co może być spowodowane m.in.: nieprawidłowa budową tych narządów, wadami zgryzu, skróconym wędzidełkiem lub złymi nawykami środowiskowymi.

Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest między innymi sprawne działanie narządów mowy. Realizacja każdej głoski wymaga innego układu artykulacyjnego i innej pracy mięśni.

Celem ćwiczeń narządów mowy jest wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu oraz położenia poszczególnych narządów mowy.

Przykłady ćwiczeń języka i warg:

Kierowanie języka w kąciki ust: w prawo i w lewo – przy szeroko otwartych ustach.
Unoszenie języka na górna wargę – usta szeroko otwarte. Ćwiczenia wykonujemy bez pomocy dolnej wargi.
Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego.
Oblizywanie warg ruchem okrężnym – usta szeroko otwarte.
Przy szeroko otwartych ustach unosimy język raz na górną raz na dolna wargę.
Mlaskanie czubkiem języka, przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
Wysuwanie warg do przodu (jak przy samogłosce u), rozchylanie warg (jak przy samogłosce e). Ruchy wysuwania i rozchylania wykonujemy naprzemiennie.
Wysunąć wargi do przodu, ściągnąć je i przesuwać w kąciki ust: w prawo w lewo, następnie wykonywać ruch okrężny.
Wymawianie samogłosek: i – u, a następnie a, e, u, i, o, y należy zachować tę kolejność.