Jak nauczyć dziecko cierpliwości i konsekwencji? Małe kroki prowadzące do wielkich rezultatów

Tytuł artykułu i chłopiec

Wychowanie dziecka to długotrwały proces, który wykracza daleko poza zwykłe przekazywanie informacji. Przede wszystkim chodzi o wyposażenie maluchów w umiejętności potrzebne do samodzielnego mierzenia się z życiowymi trudnościami. Cierpliwość należy do szczególnie cennych, choć w dzisiejszych czasach trudnych do wykształcenia cech. W świecie pełnym bodźców dzieci przywykają do błyskawicznych efektów i natychmiastowych nagród, więc łatwo się irytują, gdy muszą czekać. Jednak umiejętność spokojnego oczekiwania to prawdziwy skarb, który przynosi korzyści przez całe życie.

Czy cierpliwość to cecha wrodzona?

Cierpliwość zalicza się do podstawowych kompetencji społecznych. Raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) podkreśla znaczenie samokontroli i wytrwałości. Dokument ten pokazuje, że cechy wymienione wyżej cechy mają równie duże znaczenie dla osiągnięcia powodzenia jak umiejętności matematyczne i językowe. Wielu dorosłych błędnie uważa, że ich zdolność do cierpliwości została ustalona na zawsze w okresie dzieciństwa. Przyjmują, że skoro od małego byli porywczy, to już nic z tym nie można zrobić. To jednak nieprawda.

Mimo że pewne dzieci wyglądają na z natury bardziej zrównoważone lub nerwowe, zdolność do opanowania kształtuje się przede wszystkim przez wpływ otoczenia i gromadzone doświadczenia. Znaczy to, że niektóre czynniki genetyczne mogą oddziaływać na wyjściowy poziom spokoju malucha, ale jednakowo ważne jest planowe wspieranie tej właściwości przez opiekunów, między innymi przez demonstrację odpowiednich postaw czy proponowanie zadań dostosowanych do etapu rozwoju.

Test pianki, czyli wyzwanie cierpliwości dla kilkulatka

Co to jest „test pianki"? Amerykański profesor Walter Mischel przeprowadził jedno z najczęściej przytaczanych badań nad dziecięcą cierpliwością. W eksperymencie wzięła udział grupa dzieci w wieku od trzech do pięciu lat. Każdemu z nich dano piankę, po czym przedstawiono dwie możliwości – natychmiastowe zjedzenie pianki lub poczekanie w zamian za otrzymanie drugiej pianki jako nagrody. Aż 2/3 dzieci nie potrafiło wytrzymać 15 minut w oczekiwaniu na podwójną nagrodę.

Badanie Mischela pokazuje, jak wielkim wyzwaniem dla większości przedszkolaków jest powstrzymanie impulsu i odłożenie atrakcyjnej nagrody. To cenna lekcja dla opiekunów, którzy powinni podchodzić do nauki cierpliwości jak do procesu rozłożonego w czasie i okazywać wyrozumiałość dla problemów swoich pociech, rozpoczynając trening od najwcześniejszych lat.

Dlaczego cierpliwość i konsekwencja są ważne w rozwoju dziecka?

Cierpliwość i konsekwencja mają ogromny wpływ na życie każdego człowieka, a w przypadku dzieci odgrywają szczególnie ważną rolę w ich rozwoju. Uczą panowania nad emocjami, planowania oraz wytrwałego dążenia do wybranego celu. Dziecko, które od najmłodszych lat rozwija te cechy, potrafi lepiej panować nad sobą, dłużej skupia się na zadaniu i nie poddaje się w obliczu życiowych oraz zawodowych trudności. Taka postawa sprzyja lepszemu funkcjonowaniu w szkole, w relacjach z rówieśnikami i w środowisku rodzinnym.

Determinacja pomaga osiągać sukcesy w edukacji, pracy oraz w sferze relacji osobistych. Rozwijanie tych umiejętności kształtuje także empatię – zrozumienie perspektywy innych wymaga czasu i wytrwałości. Dzieci stają się bardziej odpowiedzialne, gdyż potrafią przewidzieć skutki własnych decyzji i świadomie wybierać rozwiązania. W świecie nastawionym na (zbyt) szybkie efekty, cierpliwość i konsekwencja umożliwiają budowanie trwałych relacji oraz skuteczniejsze dążenie do wyznaczonych celów.

Jak uczyć malucha cierpliwości?

Spokojne, systematyczne podejście do codziennych sytuacji to najlepszy sposób kształtowania cierpliwości. Jak uczyć najskuteczniej? Oczywiście przez własny przykład. Warto pamiętać, że dzieci są niezwykle uważnymi obserwatorami. Widzą więcej niż nam się wydaje. Jeśli w sytuacji wymagającej czekania – na przykład w kolejce lub korku – sami okazujemy irytację i frustrację, nie oczekujmy, że nasze dziecko będzie reagować inaczej niż my. Szybko bowiem wyciągnie wniosek, że właśnie zaobserwowana reakcja to właściwy sposób odpowiedzi na takie sytuacje. Dlatego przy każdej okazji należy pokazywać dziecku, że dorośli również potrafią cierpliwie czekać i nie ulegają emocjom, gdy coś nie następuje natychmiast.

Sprawdzoną taktyką jest proponowanie niewielkich, ale realnych zadań, których realizacja potrzebuje czasu. Przykładem może być wspólna pielęgnacja kwiatów, uprawianie warzyw lub owoców. Te aktywności ukazują dziecku, że rezultaty naszych starań nie zawsze materializują się natychmiast. Radość ze zdobycia celu jest tym większa, im więcej wysiłku trzeba było włożyć.

Wspólne ustalenie zasad

Budowanie konsekwencji w zachowaniu dziecka opiera się głównie na przejrzystych regułach i zasadach. Ważne, by zostały one określone wspólnie z dzieckiem. Kiedy maluch uczestniczy w ich tworzeniu, łatwiej będzie mu je zaakceptować i przestrzegać. Dziecko powinno rozumieć, dlaczego konkretne zasady obowiązują i jakie mogą być następstwa ich nieprzestrzegania. To zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa oraz określoną strukturę. Dzięki niej orientuje się, jak należy postępować w różnych okolicznościach.

Niezwykle istotne jest, aby rodzice konsekwentnie przestrzegali ustalonych reguł. Jeśli dziecko zauważy, że zasady są zmieniane lub modyfikowane pod wpływem emocji, szybko nauczy się, że dla własnej korzyści może manipulować sytuacją. Częstym błędem rodziców jest natychmiastowe spełnianie wszystkich żądań dziecka, które prowadzi do utrwalania się zachowań roszczeniowych i niecierpliwości w oczekiwaniu na zaspokojenie własnych potrzeb.

Metody rozwijania konsekwencji u dzieci

Prosty system nagród za konsekwentne działanie może okazać się bardzo pomocny w nauce cierpliwości. Na przykład za regularne sprzątanie pokoju lub wywiązywanie się z domowych obowiązków dziecko może otrzymywać drobne przywileje: dodatkowy czas spędzony na ulubionej zabawie czy wspólne wyjście w ciekawe miejsce.

Z odrobiną kreatywności można zaproponować dziecku aktywność, która jednocześnie będzie rozwijać jego cierpliwość oraz umiejętność dążenia do celu:

Checklisty codziennych zadań – sporządzenie krótkiej listy obowiązków pozwala dziecku odznaczać wykonane zadania i odczuwać satysfakcję z konsekwentnego działania. Wykaz obowiązków? Na przykład sprzątnięcie zabawek czy podlewanie roślin.
Wspólne układanie puzzli lub klocków – tworzenie większych budowli lub składanie skomplikowanych puzzli wspomaga dziecko w treningu wytrwałości oraz uczy kończenia rozpoczętych projektów.
Ograniczanie natychmiastowych nagród – czyli „najpierw obowiązek, potem przyjemność". Wprowadzenie tej zasady stanowi świetny sposób na stopniowe wzmacnianie cierpliwości i wytrwałości u dziecka. Możemy na przykład ustalić, że dziecko obejrzy odcinek ulubionej bajki dopiero po posprzątaniu rozrzuconych kredek.
Zabawa w gotowanie – kuchnia to prawdziwe miejsce nauki cierpliwości. Najpierw trzeba wykonać wszystkie czynności zgodnie z przepisem, a następnie poczekać aż np. ciasto się upiecze, ostygnie i będzie gotowe do jedzenia.
Plan dnia lub tygodnia – wspólne wymyślanie planu zajęć, momentów na naukę i zabawę pomaga dziecku zrozumieć, że niektóre rzeczy muszą następować w konkretnej kolejności.

Jak nauczyć dziecko planowania przyszłości?

Jedną z najistotniejszych części wychowania jest uczenie dziecka zdolności myślenia w długich perspektywach, czyli planowania długoterminowego. Od najwcześniejszych lat można systematycznie wprowadzać „wątek przyszłości". W ten sposób uświadamia się dziecku, że kroki podejmowane obecnie oddziałują na to, jak będzie prezentowało się jego życie za kilka czy kilkanaście lat. Można to ilustrować przykładem gromadzenia oszczędności: regularne odkładanie małych sum pozwala na realizację większych zamierzeń w przyszłości. Warto rozmawiać z dzieckiem o metodach zabezpieczania jutra rodziny. Plany inwestycyjne czy indywidualne konto emerytalne mogą brzmieć w uszach dziecka początkowo bardzo abstrakcyjnie, ale odpowiednio wyjaśnione staną się częścią jego słownictwa.

Te rozmowy uczą dziecko, że cierpliwość i konsekwencja to zdolności ważne również w dorosłym życiu. Z jakiego powodu? Bo mogą dawać konkretne korzyści. Dziecko, które rozumie potrzebę długoterminowego planowania, będzie lepiej przygotowane do trudności dorosłości. Te umiejętności znajdą odzwierciedlenie w przemyślanych wyborach edukacyjnych i zawodowych. W efekcie dziecko będzie mogło samodzielnie kreować swoją przyszłość w sposób bardziej rozważny i pewny.

Podsumowanie

Uczenie dzieci cierpliwości oraz systematyczności stanowi proces długofalowy i wymagający zaangażowania ze strony rodziców. Warto jednak włożyć ten wysiłek, ponieważ właśnie te cechy pozwalają młodym osobom radzić sobie z codziennymi problemami oraz zdobywać ważne życiowe cele. Metoda drobnych kroków, czyli planowe i świadome wprowadzanie w życie dziecka ćwiczeń trenujących cierpliwość, przynosi najkorzystniejsze rezultaty.

Każdy mały sukces stanowi pozytywne wzmocnienie – tak ważne w efektywnym procesie uczenia. Wzmacnia przekonanie dziecka o własnych możliwościach, budując poczucie wartości oraz kompetencje niezbędne do podejmowania trafnych, przemyślanych decyzji. Efekty widać nie tylko w okresie dorastania, ale również w życiu dorosłym. Cierpliwość i konsekwencja stają się więc fundamentem późniejszych sukcesów osobistych i zawodowych. A zatem: cierpliwości!

Źródła:

Autor tekstu: Joanna Ważny